Năm 1980, các diễn viên chính trên sân khấu kinh doanh máy tính đa phần là những công ty nhỏ mới phất. Sản phẩm của họ thường được thiết kế với phần mềm dung lượng rất nhỏ dành cho những người lập trình các chương trình đơn giản. Microsoft là một trong những công ty như thế. Họ chỉ có 40 nhân viên và một hoạt động kinh doanh duy nhất: bán ngôn ngữ dùng để viết phần mềm, như BASIC.
Lúc đó, với Apple-DOS, hãng máy tính Apple hầu như chiếm lĩnh thị trường hệ điều hành. Hệ điều hành thành công nhất cho các máy tính không mang nhẫn hiệu Apple là CP/M do Gary Kildall của Digital Research phát triển. Riêng Microsoft không có hệ điều hành nào.
IBM bí mật quyết định rằng họ phải nhanh chóng tham gia vào thị trường “máy vi tính” (microcomputer). Đây không phải là một chiến lược mang phong cách IBM và Giám đốc dự án Bill Lowe thực hiện một bước đi không điển hình khác nữa của IBM: sử dụng nguồn lực bên ngoài.
Không tiết lộ kế hoạch mang tính cách mạng của mình, Lowe đã nói chuyện với Bill Gates vè việc đóng gói các ngôn ngữ lập trình của Microsoft với sản phẩm IBM, vốn chưa được tiết lộ tại thời điểm đó. Lowe có cảm giác rằng Gates sẽ kiểm soát bản quyền đối với CP/M, nhưng ông đã điều chỉnh các quyền này và họ thu xếp một cuộc hẹn với Gary Kildall.
Có ba điều về Kildall làm IBM khó chịu. Thứ nhất, ông không xuất hiện từ đầu cuộc họp. Thứ hai, vợ ông ta (cũng là quản lý kinh doanh của ông), không như Microsoft, đã từ chối ký hợp đồng tín nhiệm không tiết lộ thông tin. Thứ ba, máy tính cá nhân của IBM là máy 16-bit (phiên bản thời đó của CP/M chỉ hỗ trợ máy 8-bit). Không đạt được hợp đồng tín nhiệm, không tiết lộ thông có nghĩa là thông IBM không nói cho Digital về các kế hoạch lớn của họ (mà lẽ ra đã bao gồm CP/M với mọi máy tính) và Digital cũng không nói cho IBM biết về hệ điều hành 16-bit mà họ đã đưa vào thiết kế.
Với sự ủng hộ của Microsoft đối với hợp đồng tín nhiệm không tiết lộ thông tin và nhiều khả năng Microsoft sẽ cung cấp các ngôn ngữ lập trình, các đại diện của IBM và Microsoft bắt đầu các cuộc thuyết trình về loại máy mới và tiến hành cuộc thương lượng. Gates đang khao khát kinh doanh nên ông cố gắng cung cấp một hệ điều hành có thể chạy trên các máy có hệ điều hành 16-bit.
Paul Allen – một cộng sự của Gates biết một công ty địa phương là Seattle Computer do Tim Paterson điều hành đang phát triển một chương trình 16-bit tương tự như CP/M có ý kiến cho rằng hệ điều hành này giống với CP/M và Kildall đã xác nhận rằng nhiều mã được lấy từ CP/M. Chương trình của Paterson có tên là QDOS.
Gates và Steve Ballmer (lúc đó là một nhân viên mới của Microsoft) thương lượng hợp đồng về hệ điều hành trong khi cùng lúc Allen thương lượng QDOS từ Paterson. Gates và Ballmer đã rằng buộc Microsoft trong việc cung cấp hệ điều hành và chỉ cho Microsoft một thời gian ngắn để thực hiện trước khi Allen thực sự kết thúc các cuộc thương lượng để mua nó. Một trong hai thương vụ hẳn là có thể đứng riêng thành một trong những thương vụ kinh doanh tốt nhất của thời đại máy tính. Allen được Paterson bán toàn bộ QDOS vơi giá 50.000 USD. Paterson không biết Microsoft đang điều chỉnh và cấp phép phần mềm này cho IBM nhưng ông đã cố dành thỏa thuận cấp phép xong không thành. Allen dấn thêm một bước nữa và thế là Paterson phải bán hết.
Ngay lập tức nhận ra tầm quan trọng của việc giữ lại quyền sở hữu chương trình này. Do quy mô của IBM và lịch sử các vụ kiện chống độc quyền – chưa kể sự không tồn tại của các hệ điều hành 16-bit cạnh tranh xung quanh – IBM không thể thương lượng dễ dàng để có được toàn bộ quyền sở hữu.
Quan trọng hơn đây không phải là một giấy phép độc quyền vì IBM bị một sắc lệnh năm 1956 đòi hỏi phải công bố thông tin trên diện rộng về tất cả những sản phẩm phần cứng và phần mềm của họ, Gates và công ty tin rằng sự gia nhập của IBM sẽ làm thị trường mở rộng nhanh chóng, đồng thời các nhà sản xuất hàng nhái sẽ xuất hiện và thách thức IBM. Microsoft ở vào vị trí có thể bán DOS cho từng đối thủ cạnh tranh của IBM.
Kildall vẫn là nhà tiên phong dù vị trí ưu tiên của MSDOS ở các máy tính IBM đã kết liễu số phận của CP/M với IBM và các hãng sản xuất hàng nhái. Cuối cùng, Kildall đã bán Digital cho Novel năm 1991 với giá 80 triệu USD. Ông chết trong một vụ cãi nhau kịch liệt tại một quán bar ở Monterey, California năm 1994. Dù vậy hình bóng ông vẫn là một phần không thể thiếu trong truyền thuyết hiện đại về thung lũng Silicon.
Về sau Microsoft tuyển Tim Paterson làm lập trình viên. Paterson làm việc cho Microsoft trong 20 năm tiếp theo. Và Paterson cho rằng sai lầm lớn nhất của ông không phải là vụ bán QDOS mà là quyết định rời Microsoft năm 1982 trước khi Microsoft bán cổ phiếu ra công chúng. Nếu ở lại ông có thể nắm trong tay 30 triệu USD cổ phiếu của Microsoft vào năm 1997.
Máy tính cá nhân IBM đã sinh sôi nảy nở trong thế hệ tiếp theo của cuộc cách mạng máy tính. IBM kiếm được hàng tỷ USD từ máy tính cá nhân. Nhưng bằng cách thiết lập các tiêu chuẩn công nghiệp với kiến trúc mở và hệ điều hành không độc quyền, IBM đã tự làm mình thiệt hại hàng trăm tỷ USD doanh số về tay các đối thủ cạnh tranh.
Dĩ nhiên Microsoft là người chiến thắng. Nhờ dự đoán chính xác tương lại, sự gia nhập của IBM xảy ra trùng với tiếng vang chưa từng thấy trong lĩnh vực phát triển và kinh doanh máy tính của các công ty khác có xu hướng dùng 1 một hệ điều hành tương thích với hệ điều hành của IBM, Microsoft đã có cơ hội thực hiện những thương vụ tốt hơn nhiều với các công ty khác và họ đã bán được hơn 100 triệu bản MSDOS. Nguồn thu nhập này giúp họ phát triển các phần mềm ứng dụng, cũng như thống trị thị trường này và thời gian đã cùng đồng hành với họ trong việc hoàn thiện những phiên bản chưa thành công của sản phẩm thành công nhất trong lịch sử máy tính thế giới: Microsoft windows.
THÀNH CÔNG
Microsoft đã mở rộng lĩnh vực ngôn ngữ lập trình sang hệ điều hành chỉ vì họ dành được niềm tin của IBM khi IBM đang xúc tiến một dự án vẫn còn trong vòng bí mật lúc bấy giờ, nhằm gia nhập thị trường máy tính cá nhân. Nắm bắt được cơ hội khi IBM không thể đạt được thỏa thuận với một công ty hệ điều hành, Microsoft thấy trước được tác động to lớn của việc IBM gia nhập thị trường máy tính cá nhân và họ đã quyết định mua một hệ điều hành và cấp phép nó cho IBM theo những điều khoản cho phép họ hái ra tiền từ sự bùng nổ của thị trường máy tính cá nhân.
(Michael Craig)
